Sách gì thế

Một trong những tác phẩm kinh điển được tranh luận nhiều nhất trong lịch sử kinh tế chính trị là “Wealth of Nations” của Adam Smith. Được xuất bản lần đầu vào năm 1776, cuốn sách này đã được ca ngợi như một bản tuyên ngôn cho chủ nghĩa tư bản, cổ súy cho tự do thương mại, quyền sở hữu cá nhân và thị trường tự do. Trong suốt gần hai thế kỷ, Smith được xem như người khai sáng cho chủ nghĩa tự do cổ điển. Tuy nhiên, vào những năm 1970–1980, một làn sóng học thuật mới nổi lên, bắt đầu thách thức hình ảnh Adam Smith như một nhà bảo vệ tuyệt đối của thị trường. Một số học giả khẳng định rằng Smith, qua những lo lắng của ông về sự phân công lao động quá mức, sự bất công đối với người nghèo và các chỉ trích của ông với thương nhân và các công ty độc quyền, có lẽ nên được xem như một nhà tư tưởng tiến bộ — thậm chí tiến xa hơn, một tiền thân của chủ nghĩa Marx.

Trong khi các chính trị gia đeo cà vạt in hình Adam Smith trong thời kỳ Reagan, giới học thuật lại tranh luận sôi nổi xem ông thực sự thuộc về phe nào: là người bảo vệ tự do thị trường hay một nhà phê phán mang tinh thần công bằng xã hội. Murray Rothbard, một nhà kinh tế theo trường phái Áo, đi xa đến mức cho rằng các luận điểm của Smith — chẳng hạn như lý thuyết giá trị lao động, thuyết bốn giai đoạn của lịch sử loài người và sự thiếu hiểu biết về lợi ích cận biên — đã khiến kinh tế học chậm lại một thế kỷ và phần nào mở đường cho những thảm họa mà chủ nghĩa cộng sản gây ra trong thế kỷ 20. Dẫu rằng nhận định của Rothbard khá cực đoan, câu hỏi rằng “Adam Smith đích thực là ai?” vẫn luôn là đề tài gây tranh cãi.

Chính trong bối cảnh đó, Samuel Fleischacker giới thiệu cuốn sách “A Philosophical Companion to Adam Smith’s Wealth of Nations,” hay đúng hơn, là một người bạn đồng hành triết học. Theo như giới thiệu từ nhà xuất bản, đây là bình luận triết học đầu tiên dành riêng cho “Wealth of Nations”, và nhận được sự xác nhận từ học giả Charles Griswold — một chuyên gia có uy tín về Adam Smith — rằng chưa từng có một công trình triết học toàn diện nào thực sự giải thích tác phẩm kinh tế chính trị vĩ đại này. Mặc dù Fleischacker không phủ sóng toàn bộ nội dung cuốn sách gốc và không đi theo cấu trúc từng phần, cuốn sách vẫn được đánh giá là một nỗ lực toàn diện và có chiều sâu: toàn bộ tác phẩm là cái nhìn triết học, tập trung vào diễn giải những chủ đề then chốt trong tư tưởng của Smith.

Fleischacker không chỉ am hiểu sâu sắc về “Wealth of Nations” mà còn thấu hiểu toàn bộ hệ thống tư tưởng của Adam Smith, kể cả những tác phẩm ít được chú ý hơn như “The Theory of Moral Sentiments.” Khả năng lập luận và tư duy triết học của tác giả, cùng với văn phong mạch lạc và cuốn hút, khiến cuốn sách trở thành một nguồn tư liệu quý giá cho bất kỳ ai muốn nắm bắt một cách chính xác hơn di sản trí tuệ của Smith — không chỉ như một nhà kinh tế học mà còn là một triết gia đạo đức và xã hội.

Đáng chú ý, mặc dù Fleischacker tự nhận rằng mình là người đầu tiên viết một cuốn sách triết học đầy đủ về “Wealth of Nations”, thì trên thực tế, ông không phải là người duy nhất từng tiếp cận Smith dưới góc nhìn triết học. Một số học giả đã góp phần vào xu hướng này trong vài chục năm qua, dù không phải ai cũng được ông dẫn lại hoặc thừa nhận trong tác phẩm. Dẫu vậy, với công trình của mình, Fleischacker vẫn đạt được một điều đáng kể: làm sáng tỏ nhiều khía cạnh bị hiểu sai, hoặc bị bỏ qua, trong tư tưởng của Smith, từ đó giúp trả lời phần nào câu hỏi lớn: Adam Smith thực sự đứng về phía ai?

Cuốn sách của Fleischacker không chỉ là một lời giới thiệu mà là một trọng tâm mới cho những người nghiên cứu về Adam Smith. Nó không chỉ cho thấy ông không thể đơn giản được gán nhãn là “bảo thủ” hay “tiến bộ”, mà còn khẳng định ông như một nhà tư tưởng phức tạp, nơi những lo lắng về hệ quả xã hội của phát triển kinh tế không hề mâu thuẫn với niềm tin vào thị trường tự do. Nếu bạn đang tìm kiếm một cái nhìn mới mẻ, sắc sảo và uyên bác về một trong những tác phẩm chính trị kinh tế quan trọng nhất mọi thời đại, cuốn “A Philosophical Companion to Adam Smith’s Wealth of Nations” của Samuel Fleischacker chắc chắn là một lựa chọn đáng cân nhắc.