Trong thế giới sách phi hư cấu, *Sapiens: Lược Sử Loài Người* của Yuval Noah Harari đã trở thành một hiện tượng hiếm hoi, thu hút sự chú ý của đông đảo độc giả nhờ phong cách viết mạch lạc, dễ tiếp cận và đầy cảm hứng. Là một học giả người Israel với bằng tiến sĩ từ Đại học Oxford, Harari đã tạo ra tác phẩm được xem như một “phiên bản lịch sử dành cho tất cả mọi người”, với tham vọng tổng hợp toàn bộ tiến trình phát triển của loài người. Tuy nhiên, cuốn sách không chỉ gây tiếng vang vì tính đột phá trong cách trình bày, mà còn bởi những quan điểm gây tranh cãi của tác giả, khiến không ít độc giả phải nhìn nhận lại nhiều điều họ từng tin tưởng.
Nội dung chủ yếu của *Sapiens* được Harari triển khai qua ba giai đoạn lớn: từ thời kỳ săn bắt hái lượm, sự chuyển đổi sang nền nông nghiệp, cho đến sự xuất hiện của xã hội công nghiệp hiện đại. Phần lớn nội dung lịch sử mà tác giả truyền tải đều phù hợp với kiến thức phổ thông chúng ta từng được học, từ đó tạo nền tảng vững chắc để cuốn sách lan tỏa một cách rộng rãi. Tuy nhiên, điều làm nên sự đặc biệt của *Sapiens* không hoàn toàn nằm ở những thông tin lịch sử dễ tiếp cận, mà ở cách Harari cài cắm các quan điểm sâu sắc và đôi khi gây tranh cãi vào đó.
Một trong những điểm bị phê bình mạnh mẽ nhất ở cuốn sách chính là cách Harari vượt ra khỏi vai trò của một nhà sử học để mang tư duy triết học vào các luận điểm của mình. Cách ông phân tích tôn giáo là một ví dụ điển hình. Harari lập luận rằng tôn giáo không phải kết quả của sự soi sáng hay mặc khải của đấng thần linh, mà là một sản phẩm tiến hóa tự nhiên nhằm nâng cao khả năng hợp tác nhóm và sinh tồn. Quan điểm này, theo các nhà phê bình, mang tính hoài nghi và thiếu cơ sở minh chứng rõ ràng. Nó cũng phản ánh cái nhìn chủ quan của Harari, khi ông thường tiếp cận các vấn đề từ góc độ duy vật và tự nhiên, mà bỏ qua những khía cạnh tâm linh hay siêu nhiên vốn có ý nghĩa sâu sắc với nhiều người.
Một điểm đáng chú ý khác là bản chất duy vật trong cách Harari lý giải lịch sử nhân loại. Ông mô tả sự phát triển của trí tuệ con người hoàn toàn dựa vào những “đột biến di truyền ngẫu nhiên,” mà không cung cấp những giải thích kỹ lưỡng hay nguồn tham khảo cụ thể. Quan điểm này không những đơn giản hóa quá trình hình thành nhận thức loài người mà còn mang sắc thái của một cái nhìn lạnh lùng, duy lý đến cực đoan. Theo Harari, mọi yếu tố như quốc gia, tiền bạc, quyền con người hay luật pháp chỉ là những “câu chuyện được chia sẻ” tồn tại trong trí tưởng tượng tập thể của con người, không phải những thực thể khách quan. Không gian tư tưởng này, mặc dù hấp dẫn, dễ dàng dẫn đến cảm giác bất mãn hoặc hoài nghi ở một số độc giả vốn đặt niềm tin vào các giá trị tinh thần hoặc ý nghĩa lớn lao vượt ngoài thế giới vật chất.
Cũng không thể phủ nhận rằng *Sapiens* đã tạo nên tác động mạnh mẽ đối với một bộ phận độc giả trên toàn thế giới, không chỉ khiến họ trăn trở mà thậm chí có những người còn xem đây như lý do để đánh mất niềm tin vào các giá trị tôn giáo hay đạo đức truyền thống. Điều này một phần đến từ cách Harari kể chuyện lôi cuốn và phong thái tự tin trong việc trình bày các luận điểm của mình. Dù vậy, tác động của sách cũng đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của một tác giả khi đưa ra những tuyên bố lớn lao mà không đi kèm bằng chứng thuyết phục hoặc góc nhìn đa chiều hơn.
Nhận xét của các nhà phê bình khác cũng đáng được lưu tâm. Nhà nhân chủng học Avi Tuschman đã chỉ ra sự mâu thuẫn trong tư tưởng của Harari khi ông vừa được đánh giá là một nhà khoa học tự do sáng tạo, lại vừa thể hiện cách nhìn bị chi phối bởi những định kiến chính trị thời đại. Trong khi đó, nhà triết học Galen Strawson chỉ trích tác phẩm vì sự bất cẩn, phóng đại và đôi lúc sa đà vào tính giật gân. Những nhận xét này càng làm nổi bật sự hai mặt của *Sapiens*: một mặt là sự hấp dẫn khó phủ nhận, mặt khác là sự thiếu sót trong độ chín chắn và cân bằng về mặt học thuật.
Dẫu vậy, không thể phủ nhận rằng *Sapiens* đã trở thành một cuốn sách đáng đọc và đáng tranh luận trong nhiều năm trời kể từ khi ra mắt. Bên trong những ý tưởng gây tranh cãi và thậm chí đôi lúc làm người đọc khó chịu, vẫn tồn tại những suy ngẫm đầy giá trị về hành trình của loài người. Tuy nhiên, với sắc thái bi quan về tiến trình tiến hóa và các giá trị đạo đức, cuốn sách dường như chưa mang lại một cái nhìn đầy đủ và công bằng đối với những thành tố quan trọng như tôn giáo và các cấu trúc xã hội. Vì vậy, trước khi bước vào thế giới của Harari, độc giả cần trang bị cho mình một tư duy phản biện sắc bén, để có thể tiếp cận cuốn sách một cách cẩn trọng và khách quan hơn.
Nguồn https://www.discovery.org/a/review-of-yuval-noah-hararis-sapiens/
Để lại một bình luận Hủy