Sách gì thế

“Lời nguyền kẻ thắng cuộc” là một trong những cuốn sách hiếm hoi khiến tôi vừa thích thú vừa đầy trăn trở với những ý tưởng mang tính thách thức được trình bày trong từng chương. Phải thừa nhận rằng, tôi không hoàn toàn nắm bắt hết mọi chi tiết kỹ thuật mà tác giả đưa vào, nhưng chính sự khơi gợi các quan điểm tổng quát từ cuốn sách đã để lại cho tôi rất nhiều điều đáng suy ngẫm. Điểm thú vị mà tôi yêu thích nhất trong cuốn sách này là chương về “đảo ngược sở thích”, nơi mà lựa chọn A có vẻ được ưu tiên hơn lựa chọn B, nhưng paradoxically, B lại được định giá cao hơn A. Đây là một trong rất nhiều ví dụ tiêu biểu mà tác giả Richard Thaler, một nhà kinh tế học xuất sắc, đã dùng để chứng minh rằng có những nghịch lý kinh tế tồn tại bền vững và thách thức các lý thuyết kinh tế truyền thống. Tất cả điều này bắt nguồn từ sự thật rằng con người phức tạp hơn, hoặc có lẽ ít lý trí hơn, so với giả định mà các mô hình kinh tế thường áp dụng.

Cuốn sách được trình bày theo một cấu trúc mà tôi đánh giá rất cao về tính tổ chức mạch lạc và logic. Mỗi chương đều bắt đầu bằng một câu chuyện minh họa đầy hấp dẫn, dẫn dắt người đọc bước vào chủ đề chính của chương đó. Tiếp theo là các thí nghiệm thực tế mà Thaler giới thiệu, cho thấy rõ ràng rằng con người liên tục hành xử sai lệch so với những gì lý thuyết kinh tế thông thường mong đợi. Sau đó, ông tiến hành giải thích những lý do vì sao con người có xu hướng hành xử như vậy, từ việc chịu ảnh hưởng bởi cảm xúc, bối cảnh đến những suy nghĩ phi lý trí. Những lý giải này không chỉ giúp làm sáng tỏ các điểm bất hợp lý trong hành vi của con người mà còn mở ra hướng nhìn mới trong việc hiểu sâu hơn về sự phức tạp của xã hội chúng ta. Cuối mỗi chương, Thaler không quên đề xuất những ý tưởng để cải thiện các mô hình kinh tế cũng như ứng dụng thông tin này vào thực tế, tạo ra một chu trình gợi mở trọn vẹn và đầy ý nghĩa cho người đọc.

Một trong những câu nói để lại ấn tượng sâu sắc nhất đối với tôi là đoạn chia sẻ giàu tính châm biếm của Thaler khi ông nhận xét về hành vi của các nhà kinh tế học so với người tiêu dùng thông thường. Ông viết: “Vấn đề dường như nằm ở chỗ khi các nhà kinh tế ngày càng phát triển sự tinh vi và thông minh, thì người tiêu dùng vẫn giữ nguyên bản chất con người của mình. Điều này đặt ra câu hỏi: chúng ta thực sự muốn mô hình hóa hành vi của ai? Trong một hội nghị của NBER vài năm trước, tôi đã giải thích sự khác biệt giữa các mô hình kinh tế của mình và của Robert Barro (một nhà kinh tế học theo trường phái lý trí nổi tiếng) rằng ông ấy giả định các chủ thể trong mô hình của mình thông minh như ông ấy, trong khi tôi lại miêu tả con người ngu ngốc như chính tôi. Barro đồng ý với đánh giá đó.” Cách diễn đạt hóm hỉnh nhưng đầy chiều sâu này không chỉ tạo cảm giác gần gũi mà còn làm nổi bật triết lý của Thaler: kinh tế học nên tập trung nhiều hơn vào việc hiểu những hành vi thực tế của con người thay vì chỉ dựa vào lý trí lý tưởng hóa.

“Lời nguyền kẻ thắng cuộc” thực sự mang đến một bữa tiệc ý tưởng phong phú và bổ ích, đặc biệt đối với những ai không ngại dấn thân vào những khía cạnh kỹ thuật của kinh tế học hành vi. Đây là loại sách khiến bạn phải dừng lại giữa chừng để suy nghĩ, và sau mỗi trang, bạn lại nhận ra được nhiều điều mới mẻ về cách chúng ta đưa ra quyết định không chỉ trong kinh tế mà còn trong cuộc sống hàng ngày. Nếu bạn đang tìm một cuốn sách có thể vừa giải trí vừa thách thức tư duy, tôi nghĩ đây sẽ là một lựa chọn đáng cân nhắc. Sau cùng, dù bạn đồng ý hay không đồng ý với tất cả các kết luận của Thaler, cuốn sách này vẫn đáng giá để đọc, bởi nó làm nhiệm vụ rất tốt trong việc mở rộng góc nhìn và để lại dư vị tri thức khó quên trong lòng người đọc.