Sách gì thế

Peter Turchin, nhà tư tưởng nổi tiếng với những nghiên cứu liên ngành kết hợp giữa lịch sử, xã hội học và các lĩnh vực khoa học khác, đã mang đến một lý thuyết đầy sức thuyết phục về sự bất ổn của xã hội hiện đại trong cuốn sách “End Times: Elites, Counter-Elites, and the Path of Political Disintegration”. Thông qua lăng kính của ông, chúng ta có một cách tiếp cận mới mẻ để nhìn nhận các vấn đề đang diễn ra trên quy mô toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội Mỹ.

Turchin cho rằng chúng ta đang sống trong một “thời đại bất hòa” (Age of Discord), mà theo ông là một giai đoạn xã hội trở nên mong manh và dễ vỡ hơn bao giờ hết. Điển hình là tại Hoa Kỳ, nơi ông nhấn mạnh rằng hầu hết người dân đánh giá thấp sự phức tạp và tính dễ tổn thương của hệ thống xã hội hiện nay. Từ hệ thống chính trị đến các chuẩn mực kinh tế và văn hóa, mọi thứ dường như đều đang trên bờ vực của sự tan rã. Một trong những điểm nổi bật của cuốn sách là cách Turchin vẽ nên bức tranh viễn cảnh này thông qua việc phân tích hai yếu tố cốt lõi: tình trạng suy kiệt của tầng lớp nhân dân, và sự “sản xuất thừa” trong giới tinh hoa.

Yếu tố đầu tiên Turchin gọi là “popular immiseration” – tức tình trạng suy kiệt kinh tế và xã hội của đa số dân chúng. Ông cho rằng khi bất bình đẳng thu nhập ngày càng gia tăng, sự thịnh vượng chỉ thuộc về một thiểu số tinh hoa, trong khi đại đa số người dân sống trong khó khăn chồng chất. Tình trạng này không chỉ tạo ra sự bất mãn sâu sắc trong lòng xã hội, mà còn gieo mầm cho sự căng thẳng, đối đầu và thậm chí là bạo lực. Yếu tố thứ hai – “elite overproduction” – là một hiện tượng mà số lượng thành viên trong tầng lớp tinh hoa hoặc những người khao khát vị trí cao cấp tăng lên quá nhanh, trong khi số lượng các vị trí ấy lại không thay đổi tương ứng. Điều này dẫn đến việc nhiều cá nhân trong giới tinh hoa trở nên bất mãn, và họ sẵn sàng tận dụng sự bất mãn của quần chúng để thách thức trật tự xã hội hiện tại. Sự kết hợp giữa hai yếu tố này tạo ra một vòng xoáy nguy hiểm, đẩy xã hội vào tình trạng hỗn loạn không thể kiểm soát.

Điều đặc biệt trong nghiên cứu của Turchin là việc ông sử dụng cliodynamics, một lĩnh vực khoa học liên ngành do chính ông tiên phong, để giải thích các quá trình này. Cliodynamics dựa trên dữ liệu lịch sử, xã hội học và các mô hình toán học để xác định các quy luật chu kỳ trong lịch sử xã hội loài người. Dựa trên cơ sở dữ liệu khổng lồ mang tên CrisisDB, Turchin tái hiện lại bức tranh toàn cảnh về chu kỳ sụp đổ của các nền văn minh trong hàng ngàn năm qua. Một phát hiện quan trọng mà ông chỉ ra là hiện tượng “sản xuất thừa” trong giới tinh hoa không phải là điều mới mẻ. Nó từng là nguyên nhân dẫn đến sự suy thoái của nhiều nền văn minh trước đây, từ La Mã cổ đại đến các triều đại phong kiến.

Điều đáng chú ý là Turchin không chỉ cung cấp một cái nhìn mang tính lịch sử, mà còn sử dụng mô hình để dự đoán tương lai. Từ năm 2010, ông đã dự đoán rằng đến khoảng năm 2020, Hoa Kỳ sẽ đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính trị lớn do sự tan rã xã hội. Thực tế, các biến động gần đây, từ sự chia rẽ sâu sắc trong lòng người dân Mỹ đến những xung đột chính trị leo thang, dường như đã chứng minh tính chính xác trong các tiên đoán của ông. Turchin cho rằng hiện tại, Hoa Kỳ đang ở trong một giai đoạn mà ông gọi là “tiền cách mạng”, với đặc điểm là sự bất ổn ngày càng tăng trong hệ thống chính trị và xã hội.

Ngoài việc phân tích những yếu tố bất ổn, cuốn sách còn tập trung vào ý tưởng rằng sự bất hòa xã hội là một chu kỳ tự nhiên. Các xung đột và khủng hoảng không chỉ đơn thuần là kết quả của tranh cãi chính trị hoặc ý thức hệ, mà còn là sản phẩm tất yếu của các chu kỳ kinh tế và xã hội kéo dài qua nhiều thế hệ. Turchin nhấn mạnh rằng, để hiểu được gốc rễ của các vấn đề hiện nay, chúng ta cần nhìn xa hơn các mâu thuẫn đảng phái mà khám phá sâu vào những lợi ích giai cấp và sự vận hành của xã hội qua thời gian.

“End Times” không chỉ là một cuốn sách mang tính lý thuyết mà còn gợi mở nhiều bài học chính sách quan trọng. Tác phẩm giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách các giai đoạn bất ổn tái diễn theo chu kỳ lịch sử và cung cấp một góc nhìn mới mẻ để suy tư về tương lai. Turchin không đưa ra một giải pháp đơn giản, nhưng ông cung cấp một khung lý thuyết mạnh mẽ để chúng ta có thể suy ngẫm và hành động.

Tóm lại, “End Times” không đơn thuần là một bài phân tích về cuộc khủng hoảng xã hội, mà còn là một lời cảnh báo sâu sắc về xu hướng mà thế giới hiện đại đang đối diện. Với cách viết minh bạch, lý lẽ thuyết phục và những phát hiện dựa trên dữ liệu thực tế, cuốn sách là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về những mối nguy hiểm đang tiềm tàng trong hệ thống xã hội mà chúng ta xem là hiển nhiên. Đó là một tác phẩm đáng đọc, không chỉ để hiểu rõ hơn về tình hình hiện tại, mà còn để chuẩn bị cho những thách thức tương lai.

Nguồn https://impact-investor.com/book-review-end-times-by-peter-turchin/