Sách gì thế

Từ lần đầu ra mắt vào năm 1953, “451 độ F” của Ray Bradbury đã không ngừng làm dấy lên những tranh luận, suy ngẫm và cả sợ hãi – bởi lẽ, câu chuyện hư cấu ấy mang tính dự báo đến rợn người. Trong thời kỳ mà chủ nghĩa McCarthy gieo rắc sự nghi kỵ và kiểm duyệt lan tràn, Bradbury đã dám viết nên một bản cáo trạng về hành động thiêu rụi tri thức – không chỉ theo nghĩa đen, mà cả nghĩa bóng.

“451 độ F” không đơn thuần là câu chuyện về việc đốt sách. Đó là một bản luận văn về tự do tư tưởng, ký ức và nhân tính. Nhân vật Montag – một lính cứu hỏa chuyên… đốt sách – bắt đầu hành trình thức tỉnh khi gặp Clarisse, cô hàng xóm đầy chất thơ và tò mò, và từ đó bắt đầu đặt câu hỏi về niềm tin mà anh đã sống cùng suốt cả thập kỷ. Việc Montag ăn cắp một cuốn Kinh Thánh, rồi tìm đến Faber, cựu giáo sư ngôn ngữ, chỉ là biểu hiện bề nổi của cuộc cách mạng trong anh – một cuộc nổi dậy chống lại sự tê liệt tinh thần và vô cảm xã hội.

Trong thế giới ấy, sách bị cấm vì mang đến bất đồng – và bất đồng đồng nghĩa với bất ổn. Bradbury đã tiên liệu một xã hội nơi con người bị vây quanh bởi màn hình, âm thanh và hình ảnh nhưng hoàn toàn thiếu giao tiếp thực sự. Những “người thân” trong phòng khách nhà Mildred giống hệt các thiết bị đa phương tiện thời nay, tạo ra một môi trường giải trí nhưng làm băng hoại tư duy. Khi người ta không còn đọc, họ cũng ngừng suy nghĩ.

Bradbury gọi khoa học viễn tưởng là “nghệ thuật của cái có thể xảy ra” – và “451 độ F” chứng minh điều đó với độ chính xác ám ảnh. Những Hound cơ khí, xe phun lửa, máy nghe nhạc trong tai… đều là những thiết bị tưởng chừng viễn tưởng năm 1953, nhưng giờ đây rất gần với công nghệ hiện thực. Tác phẩm vì thế không chỉ là một tấm gương phản chiếu xã hội hậu chiến, mà còn là lời tiên tri cho một tương lai mà giờ đây ta đang sống.

Ấn bản kỷ niệm 60 năm của tiểu thuyết còn được bổ sung thêm phần giới thiệu bởi Neil Gaiman – người ca ngợi sự trường tồn của “451 độ F” trong thế giới hiện đại – và phần Coda năm 1979 của chính Bradbury, nơi ông kể lại việc 75 đoạn văn bản trong sách đã từng bị kiểm duyệt lặng lẽ. Câu nói nổi tiếng của ông – “có nhiều cách để đốt sách hơn là dùng lửa” – là minh chứng cho cuộc chiến không ngừng giữa tri thức và sự kiểm soát.

Những trích dẫn như “không có gì kỳ diệu trong sách cả, phép màu nằm ở điều chúng nói” cho thấy Bradbury không tôn thờ sách như một vật thể, mà là phương tiện chuyên chở tư tưởng, ký ức và bản sắc con người. Đó là thứ cần được bảo vệ, không phải vì bìa đẹp hay giá tiền, mà vì nếu đánh mất, chúng ta sẽ không còn là chính mình.

“451 độ F” là tiểu thuyết, là cảnh báo, là lời khẩn cầu dành cho thế hệ hiện tại: hãy đọc, hãy ghi nhớ, hãy đối thoại. Trong kỷ nguyên số, khi mọi thứ đều nhanh chóng, ngắn gọn và dễ quên, thông điệp ấy càng trở nên quan trọng. Nếu Bradbury từng lo sợ việc sách bị đốt, thì giờ đây ta cần lo ngại rằng chúng có thể bị lãng quên trong im lặng.

Vì vậy, đừng chỉ xem “451 độ F” như một cuốn tiểu thuyết dystopia. Hãy xem nó như một cuộc chiến thầm lặng – nơi mỗi trang sách được lật lên là một hành động phản kháng chống lại sự lãng quên.