Sách gì thế

James Suzman đã mang đến cho độc giả một tác phẩm đặc sắc với tựa đề “Lịch sử việc làm”, nơi ông khai phá lịch sử và bản chất của công việc từ góc nhìn đa chiều và rộng lớn. Cuốn sách không chỉ đơn thuần là một câu chuyện về sự phát triển kinh tế hay thay đổi trong các mô hình lao động, mà còn là một hành trình thâm sâu vào bản chất của con người, những gì khiến chúng ta khác biệt, và những gì định hình xã hội qua hàng ngàn năm lịch sử.

Suzman bắt đầu với một góc nhìn cực kỳ hấp dẫn: gần như toàn bộ lịch sử loài người – chiếm tới 95% thời gian chúng ta có mặt trên Trái Đất – là khoảng thời gian loài người sống như những người săn bắt hái lượm. Suzman dựa trên nghiên cứu về tộc người Ju/’hoansi ở miền nam Châu Phi để khắc họa bức tranh về cách tổ tiên chúng ta lao động. Đáng ngạc nhiên, họ chỉ làm việc trung bình khoảng 15 giờ mỗi tuần để thỏa mãn các nhu cầu cơ bản. Điều này hoàn toàn trái ngược với nhịp sống tất bật và ám ảnh với năng suất của xã hội hiện đại, nơi công việc thường ăn mòn phần lớn thời gian và năng lượng của chúng ta. Bằng cách này, Suzman đưa ra câu hỏi đầy chất vấn: Phải chăng định nghĩa về công việc mà chúng ta chấp nhận ngày nay thực sự là cần thiết hay nó chỉ là một sản phẩm của sự phát triển xã hội?

Câu trả lời có lẽ nằm ở việc phân tích sự chuyển đổi từ săn bắt hái lượm sang nông nghiệp cách đây 10.000 năm. Suzman cho rằng dù nông nghiệp mang lại nhiều lợi thế về năng suất, nhưng nó đã làm con người phải làm việc chăm chỉ hơn, đối mặt với nhiều rủi ro về môi trường và sức khỏe hơn, đồng thời tạo ra các hệ thống phân cấp xã hội. Đây là một bước ngoặt lớn, khi công việc không còn chỉ đơn thuần là phương tiện duy trì sự sống mà đã trở thành trung tâm của sự tổ chức xã hội. Việc định cư và canh tác đã mở đường cho sự ra đời của những thành phố đầu tiên khoảng 8.000 năm trước. Suzman cũng chỉ ra rằng cùng với quá trình đô thị hóa, xã hội đã chứng kiến sự hình thành các nghề nghiệp chuyên môn, sự phân hóa giàu nghèo và các tầng lớp quyền lực. Nhưng ngược lại, sự phụ thuộc vào công việc để định nghĩa bản thân và giá trị cá nhân cũng từ đó mà sâu sắc thêm, đặc biệt trong các cộng đồng đô thị, nơi mạng lưới liên kết gia đình và xã hội ngày càng yếu đi.

Một trong những điểm thú vị nhất trong cuốn sách là cách Suzman sử dụng khung lý thuyết về vật lý và nhiệt động học để giải thích khái niệm cơ bản về công việc, không chỉ giới hạn ở con người mà mở rộng ra toàn bộ sự sống. Ông lý giải rằng mọi sinh vật sống đều “lao động” để khai thác và sử dụng năng lượng, góp phần vào quá trình tăng độ hỗn loạn (entropy) của vũ trụ. Quan điểm này không chỉ độc đáo mà còn mở ra những góc nhìn mới mẻ, đặt công việc của con người trong bối cảnh rộng lớn của tự nhiên và vũ trụ.

Khi bàn đến hiện tại và tương lai, Suzman không ngần ngại thách thức những giả định về tính tất yếu và giá trị của lao động trong xã hội hiện đại. Ông chỉ trích sự ám ảnh với năng suất cũng như nỗi sợ hãi trước sự phát triển của tự động hóa. Theo ông, tự động hóa không nhất thiết chỉ mang lại những hệ quả tiêu cực như sự gia tăng bất bình đẳng, mà còn có tiềm năng mở ra những cánh cửa dẫn đến một xã hội bền vững và công bằng hơn. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, chúng ta cần thay đổi cách nhìn nhận về công việc, xác định lại những gì thực sự quan trọng trong cuộc sống và thoát khỏi những ràng buộc về tư duy cũ kỹ đã định hình xã hội qua hàng ngàn năm.

Điểm mạnh lớn nhất của cuốn sách chính là cách mà Suzman khai phá các chủ đề từ nhiều khía cạnh khác nhau, từ nhân học, khảo cổ học, sinh học tiến hóa, vật lý đến kinh tế học. Ông không ngại đào sâu, chất vấn và đập bỏ những thiên kiến lâu đời về bản chất con người và công việc, mang đến một góc nhìn sắc sảo và toàn diện. Dẫu vậy, cách tiếp cận đa ngành này đôi lúc có thể làm người đọc cảm thấy hơi choáng ngợp, đặc biệt với những ai ít quen thuộc với các lĩnh vực ông bàn đến. Thế nhưng, nhịp viết uyển chuyển cùng lối tường thuật hấp dẫn của Suzman đã giữ cho cuốn sách luôn cuốn hút và dễ tiếp cận.

“Lịch sử việc làm” không chỉ là một cuốn sách về lịch sử lao động, mà còn là một hành trình triết học đầy ý nghĩa về chính con người chúng ta. Bằng cách nhìn lại quá khứ, Suzman đã khéo léo chỉ ra những vấn đề nhức nhối của hiện tại và gợi mở những hướng đi cho tương lai. Cuốn sách không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về công việc mà còn thúc đẩy họ đặt câu hỏi về ý nghĩa thực sự của cuộc sống, cũng như vai trò của lao động trong việc định hình hạnh phúc và sự tồn tại của con người. Đây là một tác phẩm đầy giá trị và sức gợi mở, đặc biệt đối với những ai đang tìm kiếm một cách tiếp cận mới mẻ để hiểu về thế giới mà chúng ta đang sống.

Nguồn https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/james-suzman/work-deep-history/