Sách gì thế

“A People’s History of the United States” của Howard Zinn là một trong những tác phẩm lịch sử hiếm hoi dám nhìn thẳng vào những góc khuất của quá khứ mà không sợ làm mất lòng bất kỳ ai. Cuốn sách không chỉ kể lại lịch sử nước Mỹ – nó phơi bày lịch sử ấy bằng sự trung thực tàn nhẫn và đầy tính phản biện, khiến bất kỳ ai từng tin rằng mình hiểu nước Mỹ cũng phải giật mình suy ngẫm lại.

Zinn không viết về lịch sử của những kẻ chiến thắng – những tổng thống, những tướng lĩnh, những ông trùm công nghiệp. Thay vào đó, ông đưa tiếng nói cho những người thường bị bỏ quên trong các sách giáo khoa: người bản địa bị thảm sát, nô lệ da đen bị đối xử như tài sản, công nhân bị bóc lột, phụ nữ bị loại khỏi quyền lực, và cả những người lính chết trận không bao giờ được nhắc tên. Chính vì thế, cuốn sách này không chỉ là lịch sử – nó là một tiếng thở dài dài của những ai chưa từng được quyền kể lại câu chuyện của mình.

Điểm nhấn đầu tiên của tác phẩm là chương viết về Columbus – một chương đầy gai góc, khi Zinn phơi bày sự thật về việc khám phá “Tân Thế giới” không phải là hành trình văn minh, mà là khởi đầu của sự hủy diệt hàng loạt các nền văn hóa bản địa. Ông không tô vẽ mà lột trần bản chất xâm lược của cuộc chinh phục, đi kèm là những chi tiết lịch sử lạnh lùng, khiến người đọc không thể quay đi.

Zinn cũng không ngần ngại vạch trần sự mâu thuẫn giữa lý tưởng và thực tế trong bản Tuyên ngôn Độc lập: “Mọi người sinh ra đều bình đẳng” – nhưng điều đó chỉ áp dụng cho nam giới da trắng, giàu có. Phụ nữ, người da đen, người bản địa – tất cả đều nằm ngoài “quyền không thể bị tước đoạt” mà những nhà lập quốc tuyên bố. Đây là điểm mà Zinn khai thác không chỉ với góc nhìn chính trị, mà cả nhân đạo, cho thấy lịch sử không hề là dòng chảy công bằng như người ta vẫn nghĩ.

Một phần khác gây ám ảnh là việc phơi bày sự tàn nhẫn trong chế độ nô lệ – nơi con người bị biến thành công cụ sản xuất, nơi sự dã man được hợp pháp hóa để phục vụ lợi ích kinh tế. Zinn cho thấy điều đó không phải là chương khép lại, mà là di sản vẫn còn tồn tại trong các cấu trúc xã hội Mỹ hiện đại.

Cuốn sách cũng không bỏ qua những vết thương từ việc bội ước hàng loạt với người bản địa, dẫn đến sự biến mất của cả nền văn minh. Zinn không tô đen nước Mỹ, nhưng ông cũng không cho phép người đọc tiếp tục tô hồng lịch sử quốc gia. Chính điều đó khiến “A People’s History of the United States” trở thành tài liệu giáo dục đáng tin cậy – không phải vì nó tuyệt đối khách quan, mà vì nó dũng cảm, có lập trường và thẳng thắn.

Dù phần cuối – bao gồm thời kỳ của Tổng thống George W. Bush – bị đánh giá là hơi ngắn, toàn bộ cuốn sách vẫn là một bản trường ca đầy mạnh mẽ về những gì nước Mỹ từng là, từng làm, và những ai từng chịu thiệt thòi. Đây không chỉ là sách cho người Mỹ – mà còn là sách cho người châu Âu, những người có tổ tiên đã từng rời cảng cũ để bước chân lên vùng đất “hứa hẹn”.

Nếu bạn muốn biết lịch sử của một quốc gia vĩ đại dưới góc nhìn của những con người bình thường, nếu bạn tin rằng sự thật – dù đau đớn – vẫn xứng đáng được lắng nghe, thì cuốn sách này là dành cho bạn. “A People’s History of the United States” không hứa hẹn sự an ủi, nhưng đảm bảo một điều: bạn sẽ không bao giờ nhìn nước Mỹ như cũ nữa.