Sách gì thế

Trong cuốn sách mới nhất mang tên “Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI”, tác giả Yuval Noah Harari – người từng làm mưa làm gió với những tác phẩm như “Sapiens” và “Homo Deus” – lại một lần nữa đưa người đọc vào hành trình khám phá thâm sâu về lịch sử loài người. Tuy nhiên, lần này, trọng tâm của hành trình không chỉ nằm ở những bước tiến bộ của con người về công nghệ hay xã hội mà đặt trọn vào yếu tố nền tảng đã định hình mọi thời đại: mạng lưới thông tin.

Harari bắt đầu cuốn sách bằng cách nhìn lại 100.000 năm lịch sử của Homo sapiens, cho thấy rằng sự phát triển vượt bậc của nhân loại không đơn thuần bắt nguồn từ công cụ lao động, nông nghiệp hay cả chính quyền trung ương, mà chủ yếu là từ khả năng chia sẻ và lưu truyền thông tin. Ông trình bày một cách chặt chẽ rằng ngôn ngữ, tôn giáo, hệ thống pháp luật, thậm chí cả những huyễn tưởng về quốc gia và tiền tệ, đều là sản phẩm của các mạng lưới thông tin được phát minh, duy trì và tái cấu trúc qua rất nhiều thế kỷ.

Điều đặc biệt khiến “Nexus” trở nên hấp dẫn chính là lối diễn giải mạnh mẽ và sắc sảo của Harari về vai trò hai mặt của thông tin. Ông không biện hộ rằng thông tin luôn là sự thật, cũng không đơn thuần xem nó như một vũ khí để thao túng. Thay vào đó, ông dẫn dắt người đọc hiểu rằng thông tin có thể nâng cao năng lực hợp tác của loài người, phục vụ mục đích khai sáng, nhưng cũng dễ dàng trở thành công cụ bóp méo thực tại, từ những cuộc săn phù thủy thời trung cổ, sự lên ngôi của các chế độ toàn trị như phát xít Đức hay Liên Xô, đến làn sóng chủ nghĩa dân túy đang trỗi dậy hiện nay.

Một trong những lập luận chủ chốt mà Harari trình bày là mối quan hệ đầy mâu thuẫn giữa thông tin và chân lý – giữa khát vọng con người muốn hiểu biết thế giới và xu hướng chính trị muốn kiểm soát nhận thức đại chúng. Thông tin có thể được tổ chức qua hành chính, qua thần thoại, hay qua mạng xã hội, nhưng xuyên suốt mọi thời đại, nó luôn vừa là công cụ tích cực để xây dựng xã hội, vừa là hiểm họa tiềm ẩn gây đổ vỡ hệ giá trị.

Trong bối cảnh hiện tại khi trí tuệ nhân tạo đang bước vào trung tâm đời sống nhân loại, Harari cảnh báo rằng chúng ta đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử nguy hiểm chưa từng có. AI – một mạng lưới thông tin phi nhân loại – không chỉ đơn thuần tiếp nhận và xử lý dữ liệu mà còn có khả năng sản sinh ra nội dung, tự lập trình và điều hướng cách chúng ta tiếp cận sự thật. Nếu trước đây việc kiểm soát luồng thông tin trải dài qua các triều đại và chính thể, thì ngày nay, thách thức nằm ở việc xác định liệu con người có còn giữ quyền kiểm soát chính mình khi một thực thể phi con người có thể tạo ra và thao túng ý thức cộng đồng.

Tuy nhiên, thay vì gieo rắc sự bi quan, Harari kêu gọi tìm kiếm một điểm cân bằng – nơi thông tin không bị thần thánh hóa thành chân lý tuyệt đối, cũng không bị xem như âm mưu đen tối. Ông khuyến khích độc giả nhìn lại lịch sử như một tấm gương để từ đó có thể đưa ra những quyết định đúng đắn trong hiện tại. Theo ông, việc hiểu rõ cách những luồng thông tin vận hành và ảnh hưởng đến xã hội là chìa khóa để duy trì nhân tính của chính chúng ta.

Với “Nexus”, Harari không chỉ viết một cuốn sách lịch sử. Ông đã mở ra một công trình thực sự mang tính khai sáng, kết hợp giữa học thuật sâu sắc và nhận định thời cuộc sắc bén. Cuốn sách không chỉ gây ấn tượng vì tầm vóc bao quát lịch sử nhân loại mà còn khiến người đọc phải suy ngẫm sâu sắc về hiện tại và tương lai. Trong thời đại nhiễu loạn thông tin và lo âu về AI như hiện nay, “Nexus” được xem như một kim chỉ nam – một lời nhắc nhở kịp thời về vai trò của trí óc tỉnh táo và đạo đức trong việc dẫn dắt loài người qua thách thức lớn nhất của thế kỷ XXI.