Sách gì thế

Đã bao giờ bạn thực sự tự hỏi mình đang ở đâu trong một hệ thống phân cấp xã hội – nơi mà quyền lực, tiền bạc hay sự tiện nghi vô hình định hình vị trí của mỗi người? Có mấy ai trong chúng ta dừng lại để tự vấn rằng liệu sự thoải mái của bản thân có đang được xây dựng trên nỗi đau khổ của kẻ khác? Câu hỏi ấy không dễ trả lời, thậm chí khiến ta khó chịu, nhưng lại rất cần được soi chiếu nếu ta thật sự quan tâm đến công bằng và nhân đạo.

Đọc một cuốn sách chưa bao giờ đơn thuần là câu chuyện để giải trí. Những tác phẩm văn học thực sự có chiều sâu thường là tấm gương, phản chiếu chính con người chúng ta. Có khi nào bạn thấy chính mình trong những nhân vật đầy mâu thuẫn đạo đức, hay cảm thấy rằng sự phê phán mà ta dành cho họ cũng có thể dành cho ta? Đó là thời điểm ta cảm nhận được sự bất an, sự lăn tăn trong lòng – một tiếng chuông cảnh tỉnh rằng có lẽ mình cũng đang góp phần làm perpetuate một hệ thống bất công nào đó chỉ vì mình đang hưởng lợi từ nó.

Nhiều người trong chúng ta có lẽ đã quen với cảm giác ấy – một chút xấu hổ, một chút biện minh. Thay vì dừng lại để thấu hiểu vì sao mình khó chịu, ta thường chọn cách gạt qua, tìm sự an ủi trong việc đọc tiếp một câu chuyện hay và hấp dẫn. Nhưng ở tầng sâu hơn, ý nghĩa thật sự của việc đọc, của việc tiếp xúc với văn học chính là để đối diện với những điều không dễ chịu như vậy.

Plato từng nói: “Thước đo của một con người là cách anh ta hành xử khi nắm trong tay quyền lực”. Nhưng tôi muốn nâng tầm suy nghĩ ấy thêm một chút nữa: thước đo của một con người là cách mà anh ta sử dụng bất kỳ quyền lực nào mình đang có, dù là nhỏ nhất. Bởi vì ai trong chúng ta cũng đang sở hữu một dạng quyền lực nào đó – quyền lựa chọn, quyền im lặng, quyền lên tiếng, quyền ảnh hưởng đến người khác dù chỉ qua một lời nói hay hành động nhỏ.

Chúng ta thường mặc định rằng chỉ những người đứng đầu, nắm giữ những vị trí cao mới có khả năng tạo ra sự thay đổi lớn. Nhưng thật ra, sự thay đổi bắt đầu từ những cá nhân dám nhìn vào chính mình, dám chấp nhận sự thật rằng bản thân không hoàn toàn vô can trong các bất công hàng ngày xảy ra xung quanh. Sức mạnh thật sự không nằm ở quy mô của hành động mà nằm trong tinh thần tự nhận thức và sẵn lòng cải thiện bản thân.

Vì thế, khi cảm thấy một cuốn sách làm ta khó chịu, đừng vội quay lưng. Rất có thể, đó là dấu hiệu cho thấy tác phẩm ấy đã chạm được vào một điều gì đó sâu sắc trong tâm hồn ta – một sự thật mà ta chưa dám nhìn thẳng hoặc chưa từng ý thức. Một cuốn sách hay không chỉ khiến bạn suy ngẫm khi đang đọc, mà còn theo bạn thật lâu sau cái kết, khiến bạn đặt những câu hỏi lặp đi lặp lại và buộc phải trả lời chúng bằng hành động, bằng thay đổi thực sự trong cách bạn sống và tương tác với thế giới.

Văn học có thể là một công cụ giải trí, nhưng trên hết, nó là nơi giúp ta nhận diện bản thân, soi rọi những điều ta thường bỏ qua. Và nếu bạn thật sự muốn trở thành người sử dụng quyền lực mình có một cách có ý nghĩa, hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe cảm xúc không thoải mái khi đọc, đối diện với sự thật nơi cuộc sống, cũng như sự phức tạp trong nội tâm của chính mình. Đó mới là lúc văn học phát huy sức mạnh thật sự của nó – như một công cụ thay đổi không chỉ cái nhìn của ta, mà còn thay đổi chính con người ta.